GS.TS Nguyễn Viết Tiến - Nguyên Thứ trưởng Bộ Y tế  cho biết, hiện nay tỷ lệ vô sinh trên thế giới trung bình từ 6-12%. Khu vực châu Á-Thái Bình Dương là nơi có tỷ lệ sinh thấp nhất và tỷ lệ vô sinh cao nhất.

GS.TS Nguyễn Viết Tiến

Thống kê mới nhất của ngành y tế Việt Nam cho thấy vấn đề vô sinh, hiếm muộn đang là gánh nặng trong lĩnh vực sản khoa của Việt Nam. Tại Việt Nam có khoảng 7,7% cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ bị vô sinh, hiếm muộn (tương đương với 1 triệu cặp vợ chồng). Đáng báo động có khoảng 50% cặp vợ chồng vô sinh có độ tuổi dưới 30.

Đặc biệt, tỉ lệ vô sinh thứ phát (vô sinh sau một lần có thai) đang có xu hướng gia tăng sau mỗi năm.

Có rất nhiều câu hỏi xung quanh vấn đề thụ tinh trong ống nghiệm có thể điều trị vô sinh hiếm muộn. Dưới đây là lời khuyên của GS.TS Nguyễn Viết Tiến đối với các cặp vợ chồng đang mong con.

Có rất nhiều người khát khao mong có con nhưng không phải ai cũng đạt được mong muốn này. Một trong những lý do khiến họ chưa đạt được đích đến bởi vẫn chưa hiểu đúng về các phương pháp điều trị bệnh. Thụ tinh trong ống nghiệm không phải là con đường duy nhất để điều trị vô sinh, hiếm muộn.

1. Thụ tinh trong ống nghiệm không phải là biện pháp duy nhất

Để điều trị vô sinh, hiếm muộn có nhiều biện pháp gồm: điều trị chống viêm nhiễm, kích thích buồng trứng, bơm tinh trùng vào buồng tử cung, phẫu thuật tạo hình, thụ tinh trong ống nghiệm… Thụ tinh trong ống nghiệm không phải lúc nào cũng hiệu quả với tất cả các trường hợp.

Trong điều trị vô sinh hiếm muộn, điều đầu tiên phải tìm kiếm được nguyên nhân gây ra vô sinh, hiếm muộn. Sau đó sẽ tìm biện pháp hiệu quả, chi phí ít nhất và gần với tự nhiên nhất. Vô sinh hiếm muộn do rất nhiều nguyên nhân, vô sinh không phải nguyên nhân chỉ ở phía phụ nữ mà do cả vợ và chồng, tùy thuộc vào từng nguyên nhân mà bác sĩ sẽ cho chỉ định điều trị.


Rất nhiều trường hợp cả hai vợ chồng điều trị vô sinh nhiều năm không có con nhưng sau đó, hai người ly hôn và  lập gia đình mới thì cả hai lại sinh con tự nhiên được với người khác. Hiện nay, vô sinh do nữ chiếm khoảng hơn 40%, vô sinh do nam giới chiếm khoảng hơn 40% còn 20% còn lại vô sinh do cả nam và nữ.

Có nhiều trường hợp, bác sĩ phải  làm đầy đủ các thăm dò: thăm dò nội tiết, chức năng của các cơ quan sinh sản, cấu tạo của các cơ quan sinh dục. Nguyên nhân gây vô sinh ở nữ là tình trạng vòi trứng viêm nhiễm, vòi trứng tắc, tinh trùng bị tiêu diệt trong môi trường âm đạo hoặc do những bất thường cơ quan sinh dục (tử cung có vách ngăn, màng ngăn âm đạo, nhi tử cung)….

Ở nam giới vô sinh do các nguyên nhân: không có ống dẫn tinh, không có tinh trùng, chất lượng tinh trùng kém… Tuy nhiên, không phải trường hợp nào cũng tìm ra được nguyên nhân. Đối với những trường hợp không rõ nguyên nhân, bác sĩ sẽ điều trị bao vây vì người bệnh không có những nguyên nhân thường gặp mà vẫn xảy ra tình trạng vô sinh.

Mô phỏng quá trình thụ tinh trong ống nghiệm.

2. Có thể xảy ra tai biến

Khi thụ tinh ống nghiệm, bác sĩ sẽ thực hiện kích buồng trứng. Nếu quá kích buồng trứng, bệnh nhân bị chảy máu, rối loạn đông máu, điều trị rất khó khăn, tốn kém, có thể làm tổn thương các mạch máu lớn, chảy máu... Ngoài ra, sau mỗi lần thụ tinh trong ống nghiệm không thành công, buồng trứng sẽ bị tổn thương vì bị mất đi một số lượng noãn và hao tổn chức năng nội tiết.

Các biện pháp phẫu thuật trong điều trị vô sinh, hiếm muộn cũng có thể gây ra những tai biến như không giữ được tử cung, phải cắt bỏ tử cung.

Có bệnh nhân sau phẫu thuật, tử cung bị biến dạng, khó khăn cho quá trình mang thai sau này. Có trường hợp do lạm dụng bơm hơi, bơm thuốc khi bị tắc vòi trứng khiến ống dẫn chứng bị giãn, ứ dịch, hỏng vòi trứng....

Người bệnh mất rất nhiều tài chính trong quá trình điều trị vô sinh.

3. Chuẩn bị sẵn sàng trước khi thực hiện thụ tinh trong ống nghiệm

Chi phí cho thụ tinh trong ống nghiệm hiện nay vẫn rất lớn. Người bệnh không chỉ tốn một hay hai triệu mà tốn tới hàng trăm triệu đồng để điều trị vô sinh. Hơn nữa, điều trị vô sinh hiếm muộn chưa được hưởng chế độ bảo hiểm y tế. Các kỹ thuật điều trị trong vô sinh tương đối đắt tiền: phẫu thuật nội soi vô sinh hiếm muộn, phẫu thuật tạo hình, thụ tinh trong ống nghiệm chi phí khá cao.

Do đó, khi điều trị vô sinh hiếm muộn, người bệnh phải chuẩn bị kinh phí và các bác sĩ sẽ tư vấn phương pháp nào ít tốn kém, phù hợp nhất và đạt được hiệu quả tốt cho bệnh nhân.

Trong thời gian lên kế hoạch chuẩn bị tiến hành thụ tinh trong ống nghiệm, cả hai vợ chồng nên tham gia các môn thể thao yêu thích và phù hợp để nâng cao thể lực thể chất và tinh thần. Nên đi du lịch để có tâm lý vui vẻ và thoải mái trước khi bước vào quá trình làm thụ tinh trong ống nghiệm.

4. Tuân theo chỉ định của bác sĩ

Điều trị vô sinh, hiếm muộn không thể vội vã. Về phía người bệnh, nên nghe theo tư vấn của bác sĩ và không nên áp đặt cho bác sĩ. Nhiều người bệnh đọc các thông tin trên mạng và yêu cầu bác sĩ áp dụng, điều này không nên.

Có những kiến thức chỉ là những kinh nghiệm truyền miệng, chưa được xác thực với các nghiên cứu hay các chuyên gia đầu ngành. Khi áp dụng vào cho bệnh nhân chưa chắc đã phù hợp vì mỗi bệnh nhân một khác, mức độ, nguyên nhân bệnh khác nhau nên việc điều trị cũng khác nhau.

5. Lưu ý trước khi thụ tinh trong ống nghiệm

    Cả 2 vợ chồng để cần bổ sung dinh dưỡng đầy đủ tất cả các nhóm chất dinh dưỡng. Riêng đối với người chồng, nên ăn thực phẩm chứa nhiều sắt kẽm như thịt bò, sò huyết và tăng khẩu phần ăn khi gần đến ngày lấy tinh trùng.

    Trước khi chuyển phôi 24 tiếng, vợ chồng không được quan hệ tình dục. Khi chuẩn bị chọc hút trứng, người vợ cần tuân thủ nghiêm ngặt các hướng dẫn của bác sĩ như: Không trang điểm, không sử dụng nước hoa, không sơn móng tay chân… nhằm đảm bảo vệ sinh và sự an toàn cho việc chọc hút trứng thành công.

    Sau khi chuyển phôi, người vợ nên đi lại nhẹ nhàng. Trong khoảng thời gian phôi làm tổ, nên nằm nghỉ ngơi bình thường và thư giãn để tăng khả năng bám dính của phôi. Vợ chồng không quan hệ tình dục trong thời gian mới chuyển phôi để tránh gây động và kích thích dẫn tới co bóp tử cung, ảnh hưởng đến phôi thai.

    Người vợ vẫn cần vệ sinh vùng kín sạch sẽ, có thể tắm hằng ngày nhưng lưu ý nên tắm nhẹ nhàng bằng nước ấm.

    Tâm lý rất quan trọng. Người vợ không nên quá căng thẳng, cần giữ tâm lý ổn định và thoải mái. Nên suy nghĩ những điều vui vẻ hoặc giải trí nhẹ nhàng bằng cách nghe nhạc nhẹ, xem phim vui nhộn, đọc sách báo…

Quy trình chọc hút trứng trong IVF.

5. Độ tuổi ảnh hưởng tới tỉ lệ thành công khi thụ tinh trong ống nghiệm

Cặp vợ chồng có tuổi càng trẻ, tỉ lệ thực hiện thụ tinh trong ống nghiệm IVF thành công càng cao.

Việc mang thai, sinh nở dù theo hình thức thụ tinh tự nhiên hay thụ tinh trong ống nghiệm đều phụ thuộc rất lớn vào độ tuổi của người mẹ. Số lượng và chất lượng trứng đạt tiêu chuẩn (có thể cùng với tinh trùng tạo thành phôi khỏe mạnh) của người phụ nữ sẽ giảm dần theo thời gian, đặc biệt khi phụ nữ bước qua tuổi 35. Chất lượng trứng càng tốt, số phôi tạo thành càng nhiều, từ đó cơ hội chuyển phôi của mẹ được nhiều lần hơn trong 1 chu kỳ kích thích trứng.

Với thụ tinh trong ống nghiệm giai đoạn quan trọng nhất là ở lần chọc hút trứng (sau khi tiêm thuốc kích thích rụng trứng). Trong suốt quá trình kích thích trứng, người mẹ sẽ biết số lượng trứng mình có trong chu kỳ này là bao nhiêu. Số lượng trứng này mỗi phụ nữ  khác nhau.

Trong IVF, chỉ có khoảng 60-70% trứng trưởng thành sẽ tạo thành phôi. Khoảng 95% noãn thụ tinh với tinh trùng sau đó sẽ phát triển thành phôi ngày 2; 70-80% noãn thụ tinh sẽ phát triển đến phôi ngày 3; khoảng 50% noãn thụ tinh sẽ phát triển đến phôi ngày 5. Nghĩa là nếu nuôi cấy càng kéo dài, số phôi còn lại càng thấp.

6. Không liên tục thay đổi cơ sở điều trị

Nhiều cặp vợ chồng sau khi áp dụng kỹ thuật điều trị một lần và thất bại tỏ ra hoang mang, sợ hãi và muốn rút ngắn thời gian điều trị. Tuy nhiên, khi càng có tâm lý nóng vội thì tỷ lệ thành công điều trị càng thấp hơn.

Đối với nhiều bệnh nhân điều trị vô sinh không thành công lại quay lại đúng cơ sở đó thì bác sĩ sẽ dựa vào quá trình trước đây điều trị không thành công để đưa ra giải pháp phù hợp, khắc phục những sai lầm hoặc những nguyên nhân chưa tìm được. Nếu bệnh nhân thay đổi sang cơ sở khác, phải điều trị từ đầu, sẽ rất mệt mỏi cho bệnh nhân. Bác sĩ cũng phải tìm hiểu lại toàn bộ quá trình điều trị trước đây của bệnh nhân. Vì vậy, không nên chuyển quá nhiều cơ sở điều trị.